Η υπνική άπνοια (sleep apnea) χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια πλήρους (άπνοια) ή μερικού (υπόπνοια) περιορισμού της ροής αέρα κατά τη διάρκεια του ύπνου — διάρκειας ≥ 10 δευτερολέπτων — με αποτέλεσμα τη μειωμένη οξυγόνωση και διαταραχή της φυσιολογικής αρχιτεκτονικής του ύπνου.
Παρά το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι ροχαλίζουν, αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν υπνική άπνοια. Όμως όταν το ροχαλητό συνοδεύεται από επαναλαμβανόμενες παύσεις στην αναπνοή και ημερήσια υπνηλία, η υποψία πρέπει να είναι ισχυρή — και η διερεύνηση άμεση.
Λέγεται ότι η υπνική άπνοια είναι μια «νόσος με τα χίλια πρόσωπα» — διότι τα συμπτώματα μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά: από κόπωση και διαταραχές μνήμης, έως καρδιαγγειακά προβλήματα ή κατάθλιψη.
Τύποι και παθογένεση της υπνικής άπνοιας
Αποφρακτική υπνική άπνοια (OSA)
Η πιο συχνή μορφή. Προκαλείται από μερική ή πλήρη απόφραξη του ανώτερου αεραγωγού (ρινοφάρυγγας, στοματοφάρυγγας) παρά τις προσπάθειες αναπνοής, γεγονός που οδηγεί σε άπνοια ή υπόπνοια.
Αν υπάρχει συνεχής αναπνευστική προσπάθεια (προσπάθεια να εισαχθεί αέρας) χωρίς ροή, η άπνοια θεωρείται αποφρακτική. Αν δεν υπάρχει καν προσπάθεια, είναι κεντρική άπνοια.
Κεντρική υπνική άπνοια
Σ’ αυτή τη μορφή, το πρόβλημα δεν είναι η απόφραξη, αλλά διαταραχή στο νευρικό σήμα που στέλνει ο εγκέφαλος στους αναπνευστικούς μύες. Δηλαδή σε κάποιες περιπτώσεις, ο εγκέφαλος… «ξεχνά» να δώσει εντολή για αναπνοή.
Η κεντρική άπνοια εμφανίζεται στο 2-3 % των περιπτώσεων υπνικής άπνοιας.
Μικτή (μεικτή) υπνική άπνοια
Συνδυάζει χαρακτηριστικά των δύο παραπάνω μορφών. Για παράδειγμα, υπάρχει ανατομική απόφραξη, αλλά και ασθενής ανταπόκριση του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Επιδημιολογία – Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο
-
Στον γενικό πληθυσμό, περίπου το 4 % των ανδρών και το 2 % των γυναικών ηλικίας 30-60 ετών εμφανίζουν υπνική άπνοια.
-
Σήμερα, αρκετές μελέτες δείχνουν υψηλότερα ποσοστά: τουλάχιστον 13 % των ανδρών και 6 % των γυναικών πάσχουν από μορφή υπνικής άπνοιας που απαιτεί ιατρική αντιμετώπιση.
-
Η συχνότητα αυξάνει με την ηλικία και ιδιαίτερα μετά την εμμηνόπαυση στις γυναίκες.
-
Άλλοι παράγοντες κινδύνου:
-
Παχυσαρκία — το 60-90 % των ασθενών με υπνική άπνοια είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
-
Ανατομικές ανωμαλίες: υπερτροφία αμυγδαλών / σταφυλής / υπερώας, μικρή κάτω γνάθος (μικρογναθία), υπερτροφικές ρινικές κόγχες, ρινικά πολύποδα, στραβό ρινικό διάφραγμα.
-
Κάπνισμα — φλεγμονή στην αναπνευστική οδό.
-
Κατανάλωση αλκοόλ / ηρεμιστικών πριν τον ύπνο — χαλαρώνουν τους μυς του λαιμού.
-
Συννοσηρότητες όπως καρδιακή ανεπάρκεια, άσθμα, νεφρική ανεπάρκεια, υποθυρεοειδισμός.
-
Συμπτώματα και σημεία υποψίας
Οι ασθενείς συχνά δεν αντιλαμβάνονται οι ίδιοι ότι σταματούν να αναπνέουν — οι ασύνειδες αφυπνίσεις και η χαμηλή οξυγόνωση γίνονται υποσυνείδητα.
Τα πιο κοινά συμπτώματα και ενδείξεις:
-
Ισχυρό και επίμονο ροχαλητό, συχνά με διακοπές στην ανάσα (ο/η σύντροφος συχνά παρατηρεί τις παύσεις).
-
Υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, με τάση για ύπνο σε ακατάλληλες στιγμές (π.χ. όταν οδηγεί).
-
Κακή συγκέντρωση, διαταραχή μνήμης και «θολούρα» της σκέψης.
-
Πρωινοί πονοκέφαλοι, ξηροστομία στην αφύπνιση.
-
Αφυπνίσεις με αίσθημα πνιγμού / λαχάνιασμα.
-
Νυχτουρία (συχνές αφυπνίσεις για ούρηση).
-
Διαταραχές διάθεσης / κατάθλιψη / ευερεθιστότητα.
-
Μειωμένη σεξουαλική διάθεση / σεξουαλική δυσλειτουργία.
Εάν κάποιος ροχαλίζει έντονα και παράλληλα αισθάνεται καθημερινή κόπωση, αυτό αποτελεί ισχυρή ένδειξη για να ελεγχθεί για υπνική άπνοια.
Διάγνωση: πώς αποδεικνύεται η πάθηση
Λήψη ιστορικού & κλινική αξιολόγηση
Ο γιατρός συλλέγει πληροφορίες για:
-
Τον ύπνο (διάρκεια, ποιότητα, προβλήματα).
-
Συμπτώματα όπως ροχαλητό, υπνηλία, αφυπνίσεις.
-
Ιατρικό ιστορικό (αρτηριακή πίεση, καρδιοπάθειες, διαβήτης, παχυσαρκία).
-
Ανατομική εξέταση λαιμού / Ρινός / Υπερώα / Γνάθου.
Ερώτηση πιθανόν να ζητηθεί και από τον/την σύντροφο για να περιγράψει τα επεισόδια άπνοιας που παρατηρεί.
Ερωτηματολόγια & δείκτες ύπνου
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαγνωστικά ερωτηματολόγια όπως η κλίμακα Epworth για να εκτιμηθεί η υπνηλία.
Μελέτη ύπνου (πολυκαταγραφική μελέτη)
Αποτελεί «χρυσό πρότυπο» για τη διάγνωση. Καταγράφονται παράμετροι όπως:
-
Η ροή του αέρα
-
Οι αναπνευστικές προσπάθειες
-
Ο κορεσμός οξυγόνου (SpO₂)
-
Η καρδιακή συχνότητα
-
Η ηλεκτρική εγκεφαλική δραστηριότητα (ΗΕΓ)
-
Κινητικά δεδομένα (θώρακας, κοιλιά, άκρα)
-
Ροχαλητό και βιντεοσκόπηση σε μερικά εργαστήρια
Η διάγνωση αξιολογείται με τον δείκτη άπνοιας-υπόπνοιας (Apnea-Hypopnea Index, AHI), ο οποίος εκφράζει τον αριθμό επεισοδίων άπνοιας + υπόπνοιας ανά ώρα ύπνου.
Σε κάποιες περιπτώσεις, η μελέτη ύπνου μπορεί να γίνει κατ’ οίκον με φορητές συσκευές που καταγράφουν τις βασικές παραμέτρους (αναπνοή, ροή, SpO₂).
Επιπτώσεις και κίνδυνοι στην υγεία
Η υπνική άπνοια συνδέεται με πλήθος σοβαρών επιπτώσεων:
-
Υπέρταση / καρδιαγγειακά προβλήματα
Οι επαναλαμβανόμενες υποξυγοναιμίες ενεργοποιούν το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση.
Υψηλή συσχέτιση με αρρυθμίες, κολπική μαρμαρυγή, έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια και εγκεφαλικά επεισόδια. -
Μεταβολικές διαταραχές
Σύνδεση με αντίσταση στην ινσουλίνη, διαβήτη τύπου II, παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο. -
Ορμονικές / ενδοκρινικές διαταραχές
Πτώση τεστοστερόνης, μεταβολές λεπτίνης / γκρελίνης που επιδεινώνουν την αύξηση βάρους. -
Διαταραχή στη δομή του ύπνου
Μείωση βαθύ ύπνου, συχνές αφυπνίσεις, ανεπαρκής ανάπαυση. -
Αυξημένος κίνδυνος ατυχημάτων
Η υπνηλία σχετίζεται με μειωμένη προσοχή (π.χ. στην οδήγηση). -
Επίδραση στη διάθεση / ψυχολογία
Κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, κοινωνική επίπτωση λόγω εξάντλησης.
Ορισμένες μελέτες αναφέρουν ότι το 50 % των υπνικών ασθενών εμφανίζουν υπέρταση και ότι σε άτομα με ανθεκτική υπέρταση, μεγάλο μέρος είναι ασθενείς με άπνοια.
Θεραπεία & διαχείριση
Μηχανικές / αναπνευστικές θεραπείες
-
CPAP (Continuous Positive Airway Pressure)
Η βασική θεραπεία: παρέχει θετική πίεση αέρα, ώστε οι αεραγωγοί να παραμένουν ανοικτοί κατά τη διάρκεια του ύπνου. -
BiPAP / Auto-PAP / VPAP
Εάν το CPAP δεν είναι ανεκτό ή στους πιο σύνθετους ασθενείς, εφαρμόζονται παραλλαγές με διαφορετική διαχείριση της εισπνευστικής / εκπνευστικής πίεσης. -
Στοματογναθικές συσκευές (νάρθηκες κάτω γνάθου / γλώσσας)
Τοποθετούν τη γνάθο ή τη γλώσσα πιο μπροστά, ώστε να διατηρείται ανοικτός ο αεραγωγός κατά τον ύπνο. -
Χειρουργική αντιμετώπιση
Όταν υπάρχει σαφής ανατομική αιτία (π.χ. υπερτροφικές αμυγδαλές, πολύποδες, σκολίωση ρινικού διαφράγματος), μπορεί να γίνει χειρουργική διόρθωση.
Συμπληρωματικά μέτρα
-
Απώλεια βάρους
Μείωση λίπους στον λαιμό / θώρακα βοηθά στη μείωση της πίεσης στους αεραγωγούς. -
Διακοπή καπνίσματος
Μειώνει τη φλεγμονή και τη συμφόρηση των αεραγωγών. -
Αποφυγή αλκοόλ / ηρεμιστικών πριν τον ύπνο
Αυξάνουν τη χαλάρωση των μυών του φάρυγγα. -
Βελτίωση υγιεινών συνηθειών ύπνου
Τακτικό ωράριο ύπνου, αποφυγή οθονών πριν το ύπνο, ήπια άσκηση. -
Ρύθμιση συννοσηροτήτων
Καλός έλεγχος αρτηριακής πίεσης, σακχάρου, χοληστερόλης κ.ά.
Παρακολούθηση & συμμόρφωση
Η συμμόρφωση στη χρήση της θεραπείας (π.χ. CPAP) είναι κρίσιμη. Καταγράφονται δεδομένα όπως:
-
Χρόνος χρήσης
-
Επίπεδα πίεσης
-
Κόρου οξυγόνου
-
Ποιότητα θεραπείας
Η παρακολούθηση επιτρέπει παραμετροποίηση και βελτιστοποίηση της θεραπείας με στόχο καλύτερα αποτελέσματα.
Η υπνική άπνοια είναι μια πάθηση που μπορεί να υπονομεύσει σοβαρά την υγεία, αλλά αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά όταν διαγνωστεί έγκαιρα. Αν αναγνωρίζετε στον εαυτό σας ή σε κάποιο κοντινό σας πρόσωπο συμπτώματα όπως έντονο ροχαλητό, συχνές αφυπνίσεις με αίσθημα πνιγμού, υπνηλία μέσα στην ημέρα, πρωινούς πονοκεφάλους ή δυσκολία συγκέντρωσης, μην τα αγνοείτε.
Η σωστή κίνηση είναι να απευθυνθείτε σε γιατρό — ιδανικά σε πνευμονολόγο ή εξειδικευμένο ιατρείο ύπνου. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σας προστατεύσει από σοβαρές επιπλοκές και να σας χαρίσει ξανά ποιοτικό ύπνο και καλύτερη ζωή.